U današnje vreme potražnja za predmetima
crkvene umetnosti je u porastu, tako da
mnoga zlatarska preduzeća ulaze u
proizvodnju i nude takve predmete kroz lance
zlatarskih i juvelirskih prodavnica.
Međutim, malo je onih koji se zapitaju šta
je u stvari crkvena umetnost, i koje osobine
predmeti crkvene umetnosti moraju posedovati
da bi se nazvali takvim imenom.
Treba odmah napomenuti da nisu svi radovi
koji imaju versku tematiku po automatizmu
crkvena umetnost. Ako crkvenu
umetnost, koja je formalno nastala unutar
crkve i za crkvene potrebe, shvatimo u
kontekstu Crkve kao hrama ili organizacije,
onda ćemo doći do netačnog tumačenja. Da bi
smo izbegli zamku svetovnog tumačenja ovog
pitanja, moramo se okrenuti apostolskom
tumačenju Crkve, po kojem ona nije
organizacija, već Božanski živi organizam -
"telo Hristovo" (Posl. Efes. 1.23. Shodno
tome, crkvena umetnost je plod Crkve, njen
deo, i po principu "sabornosti", deo koji
nosi punu težinu celine. Van ovog principa
nemoguće je ostvariti vezu između Crkve i
crkvene umetnosti. A pošto je Crkva "...stub
i tvrđava istine" (Posl. Timoteju 3.15), i
crkvena umetnost se javlja ujedinjena u
Božanskoj Istini. Zaista, "pravoslanje ne
dokazuje, već pokazuje". Da bi se ovaj cilj
ostvario, crkvena umetnost mora posedovati
tri međusobno povezane osobine - sakralnost,
tradicionalnost i kanonsku ispravnost.
Sakralnom ili crkvenom umetnošću se naziva
ona umetnost koja odražava duhovni sadržaj
veroispovedanja, koristeći unutrašnjni jezik
simbola. Kako se simboli mogu ispoljavati
kroz formu, boju i vizuelni izgled,
neophodno je, a posebno u crkvenom
umetničkom zlatarstvu, koristiti prirodne
materijale. Simbolički jezik Crkve prenošen
je vekovima sa pokoljenja na pokoljenja,
tako da crkvena umetnost poseduje i elemente
tradicije. Blagodareći tome, kreativni
potencijal nebrojenih generacija došao je do
izražaja.
Tradicija u umetnosti je razvoj spoljašnje
forme, koja omogućava da se, bez
iskrivljenja, prenese duhovni sadržaj
veroispovedanja. U Pravoslavnoj Crkvi
postoje različite tradicije, zbog etničkih i
kulturoloških razlika raznih naroda. U isto
vreme, iako različite po formi, doprinose
jedinstvu Crkve i Pravoslavlja, pod uslovom
da žive i da se razvijaju u skladu sa
pravoslavnim kanonom.
Međutim, šta je to pravoslavni kanon? U
današnje vreme, ovaj pojam je dosta zamršen
i, neretko, iskrivljen u crkvenoj
umetnosti. Često se mešaju kanon i stil,
kanon i tradicija. Na prodajnim mestima gde
se nude proizvodi sa verskom tematikom,
ponekad možemo videti natpise kako su
predmeti "izrađeni u skladu sa pravoslavnim
kanonom", što nam govori o "necrkvenoj"
prirodi takvih dela. Pravoslavni kanon ne
može imati čvrstu, formalnu definiciju, ne
može se objasniti razumom. Kanon je, pre
svega, život u Bogu, kreativno
sadejstvo sa Bogom. Kanon nikad ne
biva ogoljen i razotriven u celosti,
njega daruje Duh Sveti, on živi i plodonosi
kroz Crkvu - tajanstveno Telo Hristovo.
Kanon nije rezultat čovečjeg poimanja i
zaključaka, on je opsolutno objektivan, i ne
može se opisati pomoću spoljašnjih atributa.
Kanoničnost nekog rada se jedino može
odrediti stepenom prisustva Božanske
Krasote.
Sve ovo ne isključuje korisnost i potrebu za
pravilima i smernicama Crkve vezanih za
crkvenu umetnost. One su duhovna
osnova, kao kostur oko kojeg raste telo, jer
gde nema duhovnog života, nema ni života
uopšte. Naslonjen na ovaj duhovni kostur,
savremeni crkveni umetnik dobija, uz
blagodat Duha Svetoga, nova prostranstva za
izražavanje izbegavajući zamku prostog
kopiranja radova svojih prethodnika.
U vezi sa činjenicom da crkvena umetnost
mora posedovati duhovni karakter, pojavljuje
se i problem ocene vrednosti nekog dela.
Iskušenje da se za takvu procenu koriste
svetovni kriterijumi dovodi do sve veće
sekularizacije crkvene umetnosti. Imajući
sve to u vidu, nameće nam se pitanje: Kako
onda odrediti prisustvo gore navedenih
osobina u nekom delu crkvene umetnosti?
Odgovor je jednostavan, a njegova
realizacija izuzetno složena. Za određenje
sakralnosti, tradicije i kanoničnosti,
potrebno je da ta svojstva budu prisutna u
nama samima. Ovo prosto znači da je, za
posedovanje sakralnosti neophodno je imati
religioznu svest, za tradiciju da živimo po
pravoslavnim običajima, a za kanoničnost da
budemo "ocrkvljeni", da se teološki
obrazujemo i kao najvažnije, da vodimo
praktični dihovni život. Posedovati sve ove
kvalitete praktično je nemoguće. Za početak,
dovoljno je verovati da su oni mogući i da
postoje, tragati za njima u sebi i stremiti
da se oni razviju. A za sve ostalo, Gospod
će pomoći.
